Α΄ Σύλλογος Αθηνών ΠΕ: Σχετικά με το ερωτηματολόγιο για τη σχολική βία

ΘΕΜΑ: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ

Σχετικά με την εγκύκλιο «Συμπληρωματικές ενέργειες στο πλαίσιο υλοποίησης των Πράξεων «Ανάπτυξη και Λειτουργία Δικτύου Πρόληψης και Αντιμετώπισης φαινόμενων της Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού (ΣΒΕ) στους Άξονες Προτεραιότητας 1, 2 και 3» του ΕΠ «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», που εστάλη στις σχολικές μονάδες στις 31-8-2015 , έχουμε να επισημάνουμε τα παρακάτω:

Σύμφωνα με την εγκύκλιο, καλούνται τα μέλη των ΟΔΠ (Ομάδες Δράσεων Πρόληψης) των Δημόσιων Σχολείων της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας να προχωρήσουν μέσω της ειδικής φόρμας  στην ιστοσελίδα http://stop-bullying.sch.gr στην καταγραφή περιστατικών σχολικής βίας και εκφοβισμού τα οποία έλαβαν χώρα στη σχολική μονάδα που υπηρετούν. Τα μέλη ΠΟΔΠ  (Περιφερειακές Ομάδες Δράσεων Πρόληψης) και ΕΣΥΔΠ (Επιτροπής Συντονιστών Δράσεων Πρόληψης) θα έχουν πρόσβαση στο σύνολο των καταγεγραμμένων περιστατικών τόσο στα σχολεία ευθύνης τους όσο και στην Περιφερειακή Διεύθυνση που ανήκουν.

Επίσης καλούνται οι Διευθυντές των δημόσιων σχολικών μονάδων της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης  να ενημερώσουν το σύνολο των μαθητών της σχολικής μονάδας τους, για το ερωτηματολόγιο το οποίο θα βρίσκεται διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της πράξης (http://stop-bullying.sch.gr) από την 1η Σεπτεμβρίου, 2015. Οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση στο σχετικό ερωτηματολόγιο, μέσω ενός κλειδαρίθμου ο οποίος θα εκδίδεται από το διευθυντή της σχολικής μονάδας, το οποίο μπορούν να συμπληρώνουν προαιρετικά και θα βασίζεται στις ατομικές  μαρτυρίες των μελών της σχολικής κοινότητας (εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές) και θα αφορά το φαινόμενο της σχολικής βίας.

Επισημαίνουμε ότι:

Α) Η έρευνα έχει ανατεθεί σε ιδιωτική εταιρία (Κοινωνία Γνώσης, μονοπρόσωπη ΕΠΕ) έναντι αμοιβής.

Β) Η αντικειμενικότητα-αξιοπιστία της μεθόδου που εφαρμόζεται δε διασφαλίζεται, αφού κατά  την επεξεργασία του ερωτηματολογίου δεν μπορεί να ελεγχθεί αν τα περιστατικά αναφέρονται σε αληθινά γεγονότα  ή σε «κατασκευασμένα».

Γ) Καταργείται ο ρόλος του συλλόγου διδασκόντων ως όργανο που επιλαμβάνεται τέτοιων περιστατικών και λαμβάνει ανάλογα παιδαγωγικά μέτρα.

Δ) Είναι πολύ πιθανόν να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο αξιολόγησης εκπαιδευτικών και κατηγοριοποίησης των σχολείων με έμμεσο τρόπο (καταγγελίες γονέων-μαθητών σε περιπτώσεις αντιπαράθεσης  με εκπαιδευτικούς), σπέρνοντας μια άλλου είδους κουλτούρα ανθρωποφαγίας.

Οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί σε κάθε περίπτωση όπου παρατηρείται διαπλοκή ιδιωτικών εταιρειών και διαδικασιών απορρόφησης κονδυλίων. Πολύ περισσότερο που όλες οι ηγεσίες του υπουργείου παιδείας, αρνήθηκαν πεισματικά να απαντήσουν σε πολύ συγκεκριμένα ερωτήματά μας για την «απορρόφηση κονδυλίων» μιας σειράς προγραμμάτων όλων των προηγούμενων ετών.

Οι εκπαιδευτικοί δεν μπορεί να επιτρέπουμε να μας μετατρέπουν σε συνένοχους μιας αδιαφανούς διαδικασίας διαχείρισης και «απορρόφησης» τεράστιων κονδυλίων. Ιδιαίτερα όταν η διαχείριση και η κατεύθυνσή τους στρέφεται ενάντια στο δημόσιο δωρεάν χαρακτήρα του σχολείου και εξυπηρετεί τα συμφέροντα των οικονομικών και εκπαιδευτικών ελίτ που λυμαίνονται το χώρο της εκπαίδευσης. Άλλωστε, με κάθε τρόπο οι διάφορες χτεσινές και σημερινές συγκυβερνήσεις πιστές στις οδηγίες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ επιμένουν στον έλεγχο και την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και του εκπαιδευτικού, προφασιζόμενες το ενδιαφέρον τους για τη συμπεριφορά των μαθητών μας. Δεν διστάζουν κιόλας να αναθέτουν αυτόν τον έλεγχο σε ιδιωτικές εταιρείες.

Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρότερο από την απλή κριτική σε μια έρευνα. Αφορά στην σκόπιμη και επαναλαμβανόμενη πρόθεση από το Υπουργείο και διάφορους κρατικούς και ιδιωτικούς οργανισμούς να διαμορφώσουν μια νέα αφήγηση για την εκπαιδευτική διαδικασία, αποσυνδεμένη από τα κοινωνικά, πολιτικά και παιδαγωγικά της χαρακτηριστικά, αποσυνδεμένη από τις συλλογικές διαδικασίες και τις κοινωνικές σχέσεις, αποσυνδεμένη από τις ιεραρχικές δομές και σχέσεις εξουσίας που κυριαρχούν στο σχολείο και την κοινωνία.

Χρειάζεται, λοιπόν, να αντιπαρατεθούμε στην πρόθεση αυτή, τόσο με την καθολική μας άρνηση να προχωρήσει η διαδικασία των κλειδαρίθμων και των ερωτηματολογίων, όσο και με τη διαμόρφωση ενός συνεκτικού λόγου που θα τοποθετεί το σχολείο, την εκπαίδευση και τις διαδικασίες τους, μέσα στις ιστορικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές τους ζεύξεις, προσπαθώντας να αποκαλύψουμε, πρώτα και κύρια στους γονείς των μαθητών μας, τις στοχεύσεις αυτής της συστηματικής προσπάθειας από ΜΜΕ, Υπουργείο, Οργανισμούς και εταιρείες.

Η προσπάθεια διάχυσης στο κοινωνικό σώμα και στην εκπαιδευτική κοινότητα των κυρίαρχων απόψεων για τη λεγόμενη «σχολική βία» έχει οικονομικές, μεθοδολογικές, εννοιολογικές και ιδεολογικές στοχεύσεις.

1. Η κατασκευή και διόγκωση του ζητήματος κινείται παράλληλα με τις απορροφήσεις χρημάτων από το ΕΣΠΑ. Διάφοροι οργανισμοί και θεσμοί όπως η ‘Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου’, το ‘Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού’, το ‘Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά του Σχολικού Εκφοβισμού’, αρθρογράφοι στα ΜΜΕ, τείνουν να αναπαράγουν ένα διάχυτο ηθικό πανικό και κινδυνολογία για τη ψυχική υγεία των παιδιών ή των νέων, κάνοντας λόγο για την εξάπλωση της «κοινωνικής μάστιγας» του bullying και της έξαρσης της βίας στα σχολεία. Στο περιθώριο των απόψεων αυτών κινούνται χρηματοδοτήσεις εκατομμυρίων €. Την ίδια στιγμή τα σχολεία δεν έχουν δασκάλους και υποδομές. Τα χρήματα για τους διαδραστικούς πίνακες στην Ε’ και Στ’ χάθηκαν στο δρόμο. Οι Σχολικές Επιτροπές επιχορηγούν με το σταγονόμετρο. Οι δαπάνες για την καθαριότητα μειώθηκαν κατά 10% επιπλέον, και από του χρόνου περνάνε οριστικά στους προϋπολογισμούς των Δήμων. Οι παράλληλες στηρίξεις μειώνονται ή χρεώνονται στους γονείς. Η Ειδική Αγωγή και τα Ειδικά Σχολεία δεν έχουν προσωπικό. Σχολικές βιβλιοθήκες δεν υπάρχουν ή φυτοζωούν. Έχουμε όμως Δίκτυο για τη σχολική βία! Ανυπολόγιστη κοροϊδία. Οι εκπαιδευτικές προτεραιότητες δημιουργούνται και καθορίζονται από την απορρόφηση του ΕΣΠΑ και την κερδοφορία ομίλων και εταιρειών.

2. Στο μεθοδολογικό μέρος, η διαδικασία που προτείνεται από το Υπουργείο και τους υπεύθυνους των «δράσεων πρόληψης», καθώς και από την ιδιωτική εταιρεία «Κοινωνία Γνώσης Μονοπρόσωπη ΕΠΕ είναι διάτρητη και επικίνδυνη. Κατ’ αρχήν γιατί κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει την περίπτωση κατασκευής γεγονότων, αφού κατά  την επεξεργασία του ερωτηματολογίου δεν μπορεί να ελεγχθεί αν τα περιστατικά αναφέρονται σε αληθινά γεγονότα  ή σε «κατασκευασμένα». Κατά δεύτερον γιατί τα υποκείμενα των απαντήσεων του ερωτηματολογίου δεν γνωρίζουν τις εννοιολογικές αναφορές των ερωτώντων και έτσι μπορούν να χαρακτηρίσουν ως bullying οποιοδήποτε καθημερινό ή άσχετο περιστατικό.

3. Το υλικό το οποίο δίνεται στα σεμινάρια απηχεί μία συγκεκριμένη, νεοφιλελεύθερη, ατεκμηρίωτη, μειοψηφική αντίληψη, η οποία ξεκινάει από την παραδοχή ότι η βία αποτελεί έμφυτο ανθρώπινο χαρακτηριστικό και παραπέμπει σε ένα Hobbesιανό πλαίσιο ατομικότητας, σε ένα κόσμο όπου «ο άνθρωπος είναι για τον άνθρωπο λύκος», υπό την κυριαρχία ενός ανελέητου πολέμου όλων εναντίον όλων. Κάτω από αυτή την παραδοχή ατομικότητας, εκσυγχρονισμένη με αναφορές σε συστημικά πλαίσια (από τα οποία η λέξη κοινωνία σχεδόν είναι ανύπαρκτη), όπου πάντα κυριαρχεί η ατομική συμπεριφορά, τσουβαλιάζονται και ομαδοποιούνται συμπεριφορές αποκομμένες από τις αιτιακές τους αφετηρίες και συσχετίσεις. Το πλαίσιο δίνει έμφαση στη «συμπεριφορά» και όχι στην αιτία. Η ρευστότητα και η ασάφεια που χαρακτηρίζει τους ορισμούς του «bullying» οδηγεί στο τσουβάλιασμα πολύ ανόμοιων φαινόμενων και συμπεριφορών κάτω από την ίδια ταμπέλα/κατηγορία, συσκοτίζοντας και καθιστώντας ασήμαντες τις ποιοτικά διαφορετικές προθέσεις, αιτίες και επιδιώξεις που χαρακτηρίζουν τις διάφορες μορφές συγκρούσεων, καβγάδων ή/και βίας. Αυτές ποικίλουν ανάλογα με το πλαίσιο, τις συλλογικές και προσωπικές ιστορίες και σχέσεις εξουσίας που διαπερνούν τους εκάστοτε δρώντες και την κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, και άρα χρειάζονται διαφορετικές –και κυρίως μη ψυχολογικές και ψυχοπαθολογικές– εξηγήσεις. Χωρίς όμως αυτές τις ζεύξεις η εκπαιδευτική διαδικασία υποβαθμίζεται από σύνθετη κοινωνική σχέση σε σχέση προσώπων, που μπορούν επομένως να ρυθμιστούν ψυχολογικά. Δηλαδή προωθείται η ψυχολογικοποίηση – ψυχιατρικοποίηση της κοινωνικής συμπεριφοράς. Στη διαδικασία ψυχιατρικοποίησης – ψυχολογικοποίησης των κοινωνικών προβλημάτων, των αρνητικών επιπτώσεων της κρίσης, αποσυνδέεται το ατομικό από το συλλογικό, ενοχοποιείται το άτομο, συρρικνώνοντάς το σε «περίπτωση». Το πρόβλημα με το λόγο και τις πρακτικές του (αντι)bullying, η αντίφαση τους βρίσκεται στο ότι ενώ καλλιεργούν μια (ψευδή και ανέφικτη) υπόσχεση «ασφάλειας» μέσω μιας δήθεν αναπόφευκτης ψυχολογικής (αυτο)αστυνόμευσης, την ίδια στιγμή προϋποθέτουν κι ενισχύουν τα ψυχοπολιτικά αισθήματα ανασφάλειας (επικινδυνότητα, φόβο, καχυποψία, ευαλωτότητα) που ισχυρίζονται πως καταπολεμούν. Ακόμα και με τους δικούς τους συμπεριφοριστικούς όρους, αντί να αποσβέσουν συμπεριφορές, τις ενδυναμώνουν στο κοινωνικό σώμα, μέσω της ενίσχυσης μιας ατομικής ερμηνευτικής.

4. Η δομή που θέλουν να διαμορφώσουν (Δίκτυα πρόληψης, υπεύθυνοι δικτύων, ηλεκτρονικό «φακέλωμα», ιεραρχικός έλεγχος των δεδομένων, μετατροπή της σχέσης με τους γονείς σε εν δυνάμει καταγγελτική πρακτική) καταργεί το σχολείο και το Σύλλογο Διδασκόντων ως ουσιαστικό και επιστημονικά καταρτισμένο φορέα της επίλυσης των εκπαιδευτικών, παιδαγωγικών και σχεσιακών ζητημάτων της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σε μια τέτοια επικίνδυνη δομή, το κέντρο βάρους μεταφέρεται στην ένταση του ελέγχου, έξω από το σχολείο στις ατομικές καταγραφές και αναφορές, μακριά από τις συλλογικές πρακτικές της εκπαιδευτικής κοινότητας.

5. Είναι πολύ πιθανόν να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο αξιολόγησης εκπαιδευτικών και κατηγοριοποίησης των σχολείων με έμμεσο τρόπο (καταγγελίες γονέων-μαθητών σε περιπτώσεις αντιπαράθεσης  με εκπαιδευτικούς), σπέρνοντας μια άλλου είδους κουλτούρα ανθρωποφαγίας. Άλλωστε οι αναφορές σε «καλές πρακτικές» και στην εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ προμηνύει μια τέτοια λογική.

Με βάση όλα τα παραπάνω θεωρούμε αναγκαίο να αντιπαρατεθούμε με τη διαδικασία και τις προθέσεις του Υπουργείου. Τους καλούμε, έστω και τώρα να σταματήσουν αυτές τις διαδικασίες και να προχωρήσουν σε όλα τα μέτρα στήριξης της εκπαίδευσης, μέτρα που χρόνια προτείνει το εκπαιδευτικό κίνημα.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί  να στελεχωθούν με  ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς οι  υποστηρικτικές δομές της εκπαίδευσης. Η επιστημονική τους συνδρομή θα ήταν σε πραγματικό χρόνο καταλυτική για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων. Ας αναλογιστεί η κάθε κυβέρνηση τις ευθύνες της απέναντι στους απλήρωτους, τους άνεργους και απολυμένους γονείς των μαθητών μας και ας αφήσει τα κροκοδείλια δάκρυα για τα φαινόμενα ενδοσχολικής βίας.